Jankowski Jan Stanisław, pseud. Klonowski, Soból, Doktór (1882–1953), inżynier-chemik, polityk Narodowej Partii Robotniczej (NPR), delegat rządu londyńskiego na kraj. Ur. 6 V w Krasowie Wielkim (pow. Wysokie Mazowieckie). Syn Józefa. W r. 1900 J. skończył gimnazjum filologiczne w Piotrkowie Trybunalskim i zapisał się na Wydział Fizyko-Matematyczny Uniw. Warsz., potem na Wydział Chemii Politechniki Warszawskiej. W czasie studiów akademickich został przyjęty do pozostających pod wpływem Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego Grup Narodowych, a następnie Koleżeńskiej Grupy i Koła Braterskiego ZET-u. Z braćmi «Zetowymi» podtrzymywał bliski kontakt przez długie lata działalności politycznej. W r. 1902 rozpoczął wraz z Mieczysławem Bujalskim agitację endecką wśród młodzieży robotniczej, zakładając tajną organizację: Związek Młodzieży Robotniczej, a następnie tajny związek «Kiliński», na wzór ZET-u. W r. 1906 J. wyjechał na dalsze studia do Wyższej Szkoły Technicznej w Pradze Czeskiej. W r. 1908 otrzymał dyplom inżyniera-chemika. Nie przyjął propozycji objęcia asystentury w Pradze Czeskiej i powrócił do Warszawy. Tu wszedł w tok prac w Narodowym Związku Robotniczym (NZR) i został wybrany do jego Zarządu Głównego. W r. 1909 w związku z licznymi aresztowaniami wśród NZR-owców J. przedostał się do Krakowa. Otrzymał asystenturę przy katedrze chemii rolnej i zapisał się na Studium Rolnicze UJ. W I. 1909–13 był J. wraz z J. Bujalskim współorganizatorem Polskiego Związku Wojskowego i wszedł jako przedstawiciel NZR-u, działającego w Królestwie, do Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. W r. 1913 J. skończył studia i ustąpiwszy z asystentury rozpoczął praktykę rolną w Sejneńskiem i kontynuował ją na Kujawach. W r. 1915 wstąpił do 1 p. ułanów Legionów Polskich. W r. 1916, wraz z innymi działaczami, zwolnił się w stopniu kaprala z wojska i przeszedł do pracy politycznej w NZR-ze i Polskiej Organizacji Wojskowej. Równocześnie był inspektorem Rady Głównej Opiekuńczej (R.G.O.). W czasie kryzysu legionowego zagrożony aresztowaniem, wyjechał J. w Radomskie jako pomocnik administratora dóbr Miedźno, następnie objął administrację majątku Kalinowa na Kujawach. Przez cały czas utrzymywał kontakt z NZR-em, był jednym z inicjatorów połączenia NZR-u z Poznańskim Narodowym Stronnictwem Robotniczym w Narodową Partię Robotniczą, co nastąpiło w maju 1920 r. J. przez szereg lat był we władzach naczelnych tego stronnictwa, współtwórcą jego założeń programowych i politycznych. W r. 1935, gdy większość stronnictwa poparła stanowisko Popiela idącego na współpracę z Chrześcijańską Demokracją i Frontem Morges, J. wraz z A. Chądzyńskim i E. Pepłowskim wystąpili z NPR.
W r. 1921 J. zawarł związek małżeński z Heleną Bańkowską. W r. 1919 rozpoczął pracę w Min. Rolnictwa i Dóbr Państwowych, jako sekretarz Komisji Ziemskiej na pow. rawski, w kwietniu 1920 r. przeszedł do Głównego Urzędu Ziemskiego (GUZ), 1 I 1921 r. dostał nominację na naczelnika Wydziału Parcelacji i Osadnictwa. Dn. 10 III 1921 r. był mianowany ministrem pracy i opieki społecznej. Dn. 11 V t. r. wycofał się z gabinetu na polecenie NPR. Pewien czas w związku z III powstaniem przebywał J. na Śląsku. Potem powrócił do pracy w GUZ, w październiku 1924 r. został mianowany naczelnikiem wydziału parcelacyjno-osadniczego w Zarządzie Centralnym Min. Reform Rolnych, w grudniu powierzono mu zastępczo pełnienie obowiązków dyrektora departamentu parcelacji i osadnictwa. W tym czasie był m. in. członkiem komisji organizacyjnej Banku Gospodarstwa Krajowego, następnie członkiem Rady Nadzorczej tegoż banku, członkiem Rady Państwowej Oszczędnościowej, wiceprezesem Zarządu Centralnego Zjednoczenia Zawodowego Polskiego. W lutym 1925 r. powrócił do Min. Pracy i Opieki Społecznej jako podsekretarz stanu. Dn. 10 V 1926 r. jako kierownik tego resortu wszedł do gabinetu Witosa, a 15 V t. r. w Wilanowie z całym rządem złożył rezygnację.
Po przewrocie majowym 1926 r., zwolniony ze służby państwowej, objął pracę w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. W styczniu 1927 r. został powołany na członka Komisji Ankietowej Badania Warunków i Kosztów Produkcji oraz Wymiany. W r. 1928 wszedł do sejmu jako poseł NPR z pow. Tarnowskie Góry, zaś do sejmu w r. 1930 z listy państwowej. Był sekretarzem, a później skarbnikiem Klubu Poselskiego NPR. Zabierał głos w sprawach związanych z zagadnieniami pracy, opieki społecznej, m. in. referował ustawę ograniczającą ubezpieczenia społeczne. Po skończonej w r. 1933 kadencji sejmowej J. był m. in. z ramienia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (Z.U.S.) członkiem Rady Zarządzającej Instytutu Spraw Społecznych, członkiem Rady Funduszu Pracy, inicjatorem założenia Biura Wczasów. Brał udział w międzynarodowej organizacji pracy. W r. 1937 wyjechał na konferencję włókienniczą do Waszyngtonu. Wybuch wojny 1939 r. zastał J-ego w Warszawie, gdzie rozpoczął pracę w R.G.O. i nawiązał bliższe kontakty z członkami Stronnictwa Pracy. Będąc następnie działaczem Stronnictwa Pracy, wziął aktywny udział w usunięciu od wpływów w tej partii jej lewicy (Felczak, Widy-Wirski). Wszedł do Delegatury Rządu Emigracyjnego jako dyrektor departamentu pracy i opieki społecznej. Nosił pseudonimy: Klonowski, Soból, Doktór. Po aresztowaniu 19 II 1943 r. J. Piekałkiewicza został delegatem Rządu Londyńskiego na kraj. Od tej chwili J. zajmował zdecydowanie prawicowe stanowisko w układzie politycznym obozu londyńskiego, w odróżnieniu od Piekałkiewicza przeciwstawiał się rozmowom w sprawie porozumienia z PPR, aktywnie działał w kierunku usunięcia Polskich Socjalistów z Politycznego Komitetu Porozumiewawczego i wprowadzenia na ich miejsce prawicowo-socjalistycznej WRN; w czasie sprawowania przezeń funkcji delegata zapadła decyzja o włączeniu faszystowskich NSZ do AK, był inicjatorem powołania Społecznego Komitetu Antykomunistycznego, współodpowiedzialny za podjęcie decyzji wywołania powstania warszawskiego. W lipcu 1944 r. został z ramienia Rządu Londyńskiego wicepremierem Krajowej Rady Ministrów (uchwała antydatowana: 3 V 1944).
Po upadku powstania i wyjściu Delegatury z Warszawy J. jako kierownik nielegalnego podziemia prowadził działalność w Milanówku i Leśnej Podkowie. Aresztowany w Pruszkowie przez władze radzieckie pod zarzutem organizowania dywersji na tyłach walczącej czerwonej armii został przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR w Moskwie 21 VI 1945 r. skazany na 8 lat więzienia. Zmarł 13 III 1953 r.
Ilustr. Enc. Trzaski; Mała Enc. Powsz.; Rzepeccy K. i T., Sejm i Senat 1928–1933, P. 1928 s. 82–3 (fot.); Sejm i Senat Rzeczypospolitej 1935; – Bagiński H., U podstaw organizacji Wojska Polskiego, W. 1935; Bełcikowska A., Stronnictwa i związki polityczne w Polsce, W. 1925; Borkiewicz A., Powstanie warszawskie, W. 1957; Grünberg K., Kozłowski Cz., Historia pol. ruchu robotniczego 1864–1918, W. 1962; Kirchmayer J., Powstanie warszawskie, W. 1959; Nasza walka o szkołę polską. W 25-lecie strajku szkolnego, W. 1932; Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski 1864–1945, Londyn 1960 III 338; Polskie Siły Zbrojne w II wojnie światowej, Londyn 1950 III; Próchnik A., Pierwsze 15-lecie Polski Niepodległej, W. 1957; Turlejska M., O wojnie i podziemiu, W. 1959 s. 123, 128, 147, 150–1, 193–4; Z najnowszych dziejów Polski 1939–1947, W. 1961; – Fiderkiewicz A., O wojnie i ludziach PPR, W. 1962; Dlaczego wystąpiłem z NPR? 1935; Podlewski S., Przemarsz przez piekło, W. 1957; Proces Sądowy w sprawie organizatorów, kierowników i uczestników polskiego ruchu nielegalnego w zapleczu Armii Czerwonej na terytorium Polski, Litwy oraz Zachodnich Rejonów Białorusi i Ukrainy, Tłum. S. Bukowiejska, „Wolność” (W.) 1945; Proces 16-tu w Moskwie, Łódź 1945; Sprawozdanie Sądowe w sprawie organizatorów, kierowników i uczestników polskiego podziemia w zapleczu Armii Czerwonej na terytorium Polski, Litwy oraz obwodów zachodnich Białorusi i Ukrainy, rozpatrzony przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSSR 18–21 czerwca 1945 r. w Moskwie, Moskwa. Wyd. Prawn. Komisariatu Ludowego Sprawiedliwości ZSSR; – „Monitor”; „Rocz. Polityczny i Gospodarczy PAT” 1936; „Z Pola Walki” 1960, 1961; Prasa codzienna 1921–1939; – Materiały Z. Kańskiej-Dłużewskiej.
Red.